1. Το φθογγολόγιο του Σαμιακού Ιδιώματος (ΣαμΙ)

Ανοίξτε το ηχητικό αρχείο που ακολουθεί (πιέζοντας το αριστερό πλήκτρο του ποντικιού πάνω στο βέλος) ώστενα ακούτε και προφορικά την ανάρτηση "Το φθογγολόγιο του ΣαμΙ" ενώ την διαβάζετε.

Ηχητικό αρχείο

Οι φθόγγοι του ΣαμΙ δεν διαφέρουν από τους φθόγγους της Κοινής Νεοελληνικής (ΚΝ) και αναγράφονται στον Πίνακα 1, που ακολουθεί, με το διεθνές σύμβολό τους (πρώτη στήλη) την αντιστοίχισή τους με ελληνικά γράμματα (δεύτερη στήλη) και με παραδείγματα λέξεων για την κάθεμιά αντιστοιχία (τρίτη στήλη).

Πίνακας 1 – Οι φθόγγοι του Σαμιακού Ιδιώματος

Διεθνές σύμβολο φθόγγου	Συμβολισμός του φθόγγου με γράμματα	Παραδείγματα λέξεων
[a]	α	ανάσα (ανάσα), αυτό (αυτό), αυδά (εδωνά)
[e]	ε, αι	ένα (ένα), παίρνου (παίρνω)
[i]	η, η, ι, υ, ει, οι, υι	ήλιιους (ήλιος), ήρθη (ήρθε), σπίτ’ (σπίτι), κιύμα (κύμα), είνη(είναι), νιοίκι’ (νοίκι)
[o]	ο, ω	bόρα (μπόρα), τώρα (τώρα)
[u]	ου, ου	bουρούσα (μπορούσα), μουστουκούλουρου(μουστοκούλουρο)
[v]	β, υ	βάτους (βάτος), αυλιή (αυλή)
[γ]	γ	γάτους (γάτος), αγόρ’ (αγόρι), γουφός (γοφός)
[j]	γι	γιέννα (γέννα), έγιινη (έγινε), γιύρου (γύρω), γιιαγιιά, γιιός (γιός)
[δ]	δ	δένου (δένω)
[z]	ζ	ζο (ζώο), ζβουρα (σβούρα), ζγάρα (σγάρα), ζλιιάρ’ς (ζηλιάρης)
[θ]	θ	θάλασσα (θάλασσα), θέλου (θέλω)
[k]	κ	κάτ’ (κάτω), κόπους (κόπος), κούκους (κούκος)
[c]	κι	κιισκιέκι’ (κεσκέκι), φασκιιά (φασκιά), κιιούπ’ (κιούπι)
[l]	λ	λάθους, (λάθος), λέρα (λέρα), ληρός (λερός), λουτός (λωτός)
[ʎ]	λι	λιίπους (λίπος), λιιάζου (λιάζω), ηλιιές (ελιές), λιύπ’ (λύπη)
[m]	μ	μάτ’ (μάτι), μένου (μένω), κατάμουνους (κατάμονος)
[n]	ν	νάνους (νάνος), νέτους (νέτος), πάνη (πάνε), νουνός (νονός)
[ɲ]	νι	Νιίκους (Νίκος), νιοίκι (νοίκι), νιιάτα (νιάτα), ληκάνι’ (λεκάνη)
[ŋ]	ŋ	άŋχους (άγχος), τσιŋgιένιιους (τσίγκινος)
[p]	π	πάπχια (πάπια), πουδάρ’ (ποδάρι, πόδι), πήρης (πήρες)
[r]	ρ	ράγα (ρώγα), ρηματχιά (ρεματιά), ρόϊδου (ρόδι)
[s]	σ	σάbους (σάμπως), σλούκι (νεροχύτης), σ’μάδ’ (σημάδι), σ’νάπ’ (σινάπι), στρώσ’μου (στρώσιμο)
[t]	τ	ταβάς (ταψί), τόπ’ (τόπι), τέμπου (τέμπο), τρέμου (τρέμω)
[f]	φ, υ	φάδ’ (υφάδι), αυτήνι (αυτή)
[χ]	χ	χαρέμ’ (χαρέμι), π’χός (μπουχός), χουρός (χορός),
[ç]	χι	χιέρ’ (χέρι), έρχιητη (έρχεται), αρχι’νάου (αρχίζω)
[g]	g	gάστρι (εγκυμοσύνη), gόμηνα (γκόμενα), μαgούρα (μαγκούρα)
[ɟ]	gι	αgιειό (καθοίκι), gιιουμνάκι (γκιουμνάκι)
[b]	b	bαbάς (μπαμπάς), bούκνα (μαυρόσυκο), bηρdές (μπερντές)
[d]	d	dαμάρ’ (νταμάρι), dουσιμές (πλακόστρωτο)
[ʦ]	τσ	τσανάκι (τσανάκι), τσ’πούρα (τσιπούρα)
[ʣ]	τζ	τζάκι (τζάκι), τζισμέδγια (μπότες)

Φωνήεντα – σύμφωνα

Οι 5 πρώτοι φθόγγοι του Πίνακα 1 είναι φωνήεντα, ενώ οι υπόλοιποι 27 είναι σύμφωνα. Η διάκριση των φθόγγων σε 5 φωνήεντα και 27 σύμφωνα διαφέρει από την διάκριση των γραμμάτων του ελληνικού αλφαβήτου σε 7 φωνήεντα και 17 σύμφωνα στο ότι η διάκριση των γραμμάτων βασίζεται στον αν ο κύριος φθόγγος που συμβολίζει το καθένα είναι φωνήεν ή σύμφωνο.

Ταξινόμηση των φωνηέντων

Στον Πίνακα 2, δίνεται μια φωνητική ταξινόμηση των 5 φωνηέντων της ΚΝ, αλλά και του ΣαμΙ.

Πίνακας 2 – Φωνητική ταξινόμηση των φωνηέντων

Ραχιαίο Υψος	Χρησιμοποιούμενο μέρος του σώματος της γλώσσας
	Μπροστινό μέρος (Πρόσθια)		Μεσαίο μέρος (Μεσαία)	Πίσω μέρος (Οπίσθια)
Μεγάλο (Υψηλά)	[i]				[u]
Μεσαίο (Μέσα)		[e]		[o]
Μικρό (Χαμηλά)			[a]
Ιστορική γραφή	<ι>, <η>, <υ>, <ει>, <οι>, <υι>	<ε>, <αι>	<α>	<ο>, <ω>	<ου>

Δίφθογγοι

Δύο φωνήεντα που προφέρονται το ένα αμέσως μετά το άλλο ως μία συλλαβή αποτελούν έναν δίγθογγο. Οι δίφθογγοι του ΣαμΙ (όπως και της ΚΝ) είναι 9 και φαίνονται στον Πίνακα 3.

  

Πίνακας 3 – Οι σημερινοί δίφθογγοι

Φωνητική γραφή	Ιστορική γραφή	Είδος διφθόγγου
[ai]	<αη>, <άη>, <αϊ>, <άι> κτλ.	Γνήσιοι δίφθογγοι (κατερχόμενοι)
[ei]	<εϊ>, <έι>, <έει> κτλ.
[oi]	<οϊ>, <όι>, <ωι> κτλ.
[ui]	<ούι>, <ούει> κτλ.
[ia]	<ια>, <ιά>, <εια>, <ειά> κτλ.	Καταχρηστικοί δίφθογγοι (ανερχόμενοι)
[ie]	<ιε>, <ιέ>, <ειε>, <ειέ>, <οιέ> κτλ.
[ii]	<ιοί>, <ιεί>, <οιοί>, <ειοί> κτλ.
[io]	<ιο>, <ιό>, <ιω>, <ιώ>,  κτλ.
[iu]	<ιου>, <ιού>, <οιού>, <ειού> κτλ.

Ταξινόμηση των συμφώνων

Στον Πίνακα 4 δίνεται μια φωνητική ταξινόμηση των 27 συμφώνων του Πίνακα 1.

Πίνακας 4 – Φωνητική ταξινόμηση των συμφώνων

Δ Ι Α Ρ Κ Ε Ι Α	ΤΥΠΟΣ ΑΡΘΡΩΣΗΣ	ΘΕΣΗ ΑΡΘΡΩΣΗΣ						ΔΟΝΗΣΗ ΤΩΝ ΦΩΝΗ­ΤΙΚΩΝ ΧΟΡΔΩΝ
		ΧΕΙΛΙΚΑ		ΑΚΡΟΓΛΩΣΣΙΚΑ		ΠΡΟΣΘΙΟ­ΓΛΩΣΣΙΚΑ	ΟΠΙΣΘΟ­ΓΛΩΣΣΙΚΑ
		Διπλοχειλικά	Χειλοδοντικά	Γλωσσο-δοντικά	Γλωσσο-φατνιακά	Σκληρο-ϋπερωικά	Μαλακο-ϋπερωικά
Σ Τ Ι Γ Μ Ι Α Ι Α	ΑΝΑΚΟΠΤΙΚΑ ή ΚΛΕΙΣΤΑ	[p]  <π>			[t]  <τ> [ʦ]  <τσ>	[c]  <κι>	[k]  <κ>	ΑΗΧΑ
		[b]  <μπ, π>			[d]  <ντ, τ> [ʣ]  <τζ>	[ɟ] <γκι, κι, γι>	[g] <γκ, κ, γ>	ΗΧΗΡΑ
Ε Ξ Α Κ Ο Λ Ο Υ Θ Η ΤΙ Κ Α	ΡΙΝΙΚΑ	[m]  <μ>			[n]  <ν>13	[ɲ]  <νι>14	[ŋ]  <γ>	ΗΧΗΡΑ
	ΤΡΙΒΙΚΑ		[f]  <φ, υ>	[θ]  <θ>	[s]  <σ, ς>	[ç]  <χι>	[x]  <χ>	ΑΗΧΑ
			[v]  <β, υ>	[δ]  <δ>	[z]  <ζ>	[ʝ]  <γι>	[γ]  <γ>	ΗΧΗΡΑ
	ΠΛΕΥΡΙΚΑ				[l]  <λ>	[ʎ]  <λι>		ΗΧΗΡΑ
	ΠΑΛΛΟΜΕΝΑ				[r]  <ρ>			ΗΧΗΡΑ

Συνοδίτες

Οι συνοδίτες είναι μεταβατικοί φθόγγοι οι οποίοι αναπτύσσονται μετά από ένα σύμφωνο όταν ακολουθεί καταχρηστικός δίφθογγος: [ia], [ie], [ii], [io], [iu]. Οι φθόγγοι αυτοί είναι τα [j], [ç] και [ɲ] και συμβολίζονται στο κείμενο, αντίστοιχα, με ^γ, ^χ και ^ν. Ο πρώτος αναπτύσσεται μετά από τα ηχηρά τριβικά και ανακοπτικά: [v], [δ], [z], [b], [d], [ʣ] και το παλλόμενο [r], ο δεύτερος μετά από τα άηχα τριβικά και ανακοπτικά: [f], [θ], [s], [p], [t], [ʦ] και ο τρίτος μετά από το ρινικό [m]. Στον Πίνακα 5 δίνονται και αντίστοιχα παραδείγματα.

Πίνακας 5 – Οι συνοδίτες

Διεθνές σύμβολο φθόγγου	Συμβολισμός του συνοδίτη με γράμμα	Παραδείγματα λέξεων
[j]	γ	πρόβγειους (πρόβειος), πηδγιά (παιδιά), γκάζγια (γκάζια), ψάργια (ψάρια), κουbγιά (κουμπιά), κατάdγια (κατάντια), νηράτζγια (νεράτζια)
[ç]	χ	θχειάφ’ (θειάφι), πχοιός (ποιος), μασχιά (μασιά), τέτχοιους, (τέτοιος), βιτσχιές (βιτσιές), χουράφχια (χωράφια)
[ɲ]	ν	μνιά (μια), Σαμνιώτ’σσα (Σαμιώτισσα)

Σημείωση 1

Όπως φαίνεται και από τους πίνακες, το ΣαμΙ έχει όλους τους φθόγγους της Κοινής Νεοελληνικής (ΚΝ). Μια διαφορά είναι η έντονη παρουσία των αλλοφώνων [j], [c], [ʎ], [ɲ], [ç], [ɟ] και των συνοδιτών.